Continuous Creation Criticism in Hanafi -Maturidite Scholar Shams al-d?n al-Samarqandi

?emsüddin es-Semerkandî mant?k, matematik, astronomi, mübâhase, felsefe ve kelam alanlar?nda yazd??? eserler ile kendisini aklî naklî ilimlerde kan?tlam?? önemli bir Türk-?slam âlimidir. Karakteristik problemlerde benimsedi?i görü?leriyle Hanefî-Mâturîdî kimli?ini ön plana ç?karan Semerkandî, gelenek içerisinde felsefî kelâm yöntemini benimseyen ilk âlim olarak temâyüz etmektedir. Cevher-araz hakk?ndaki tan?m yorum farkl?l?klar?, ekollerinin gerek kendi içlerindeki gerekse de filozoflarla aralar?ndaki ihtilaf?n temel dinami?ini olu?turmu?tur. Hudûs delili âlemin k?demini iddia eden filozoflara kar?? hudûsünü ispat etmeye çal??an cevher-araz merkezli kozmolojik argümand?r. E?’arîler, birinci zaman diliminde var olan araz?n ikinci ayn? ?ekilde olmas? anlam?nda arazlar?n bekas?n? imkâns?z görmü?lerdir. Bu yüzden onlara göre arazlar her an yeniden yarat?lmak suretiyle iade edilmektedir. zorunlu birlikteli?inin gere?i yenilenmesi nedeniyle cevherler yenilenmektedir. Ayr?ca “arazlar?n bekas?”, araz bekan?n ba?ka arazla kaim olmas?n? ifade etti?i için olamayaca?? ilkesine ayk?r? görülmü?tür. durumda âlem yarat?ld?ktan sonra yarat?c?n?n ya da etkisinin ortadan kalkt??? varsay?ld???nda kendine devam edebilme ihtimali ortaya ç?kmaktad?r. yok etmek amac?yla cevherlerin arazlar, teceddüd-i emsâl baki oldu?u edilerek âlemi olu?turan cevher arazlar?n, hem yarat?l?? devaml?l?k halinde yarat?c?ya ihtiyaç duydu?u ileri sürülmü?tür. Semerkandî’ye cevherde nihayete ermesi önünde hiçbir engel yoktur. o, sürdü?ü sa?duyusal arac?l???yla “Arazlar, cismin nitelenemeyece?i nitelenebilir.” genel kural?n? vaz bekas? problemini analiz ederek E?’arîler filozoflar aras?ndaki anla?mazl??? lafzî ihtilafa indirgemektedir. Nitekim “Arazlar?n muhaldir.” önermesiyle arazlar? ibkâ edecek illet bulunmadan olamayacaklar? kastediliyorsa bu, nedensellik ilkesi do?rudur. önermeyle olmas?n?n mümkün olmad??? kastediliyorlarsa buna dair yeterli delil bulunmamaktad?r. Mümkün varl???n müessire nedeni hakk?nda ihtilaf edilmi?tir. Kelamc?lar?n birço?u, nedenini hudûs de?erlendirmi?lerdir. Filozoflar muhakkik kelamc?lar ise söz konusu imkân tayin etmi?lerdir. Semerkandî etken nedeni, de?erlendirmek duydu?unu kan?tlad??? gibi; ereksel müessirden etkilenen eserin hâdis sonucunu ç?karmaktad?r. bu sentezle Tanr?-evren ili?kisinde sürekli yaratmaya alternatif daha makul çözüm üretmeye çal??maktad?r.